Συμπεριφορές υψηλού ρίσκου: Γιατί τις υιοθετούν τα παιδιά και πώς μπορούμε να τα προστατέψουμε;

Είναι φυσικό για τους εφήβους να αναζητούν νέες, έντονες εμπειρίες αφού βρίσκονται σε μία αναπτυξιακή περίοδο κατά την οποία εξερευνούν τα όρια και τις ικανότητές τους, αμφισβητώντας ταυτόχρονα τα όρια και τους περιορισμούς που συναντούν από την οικογένειά τους και την κοινωνία γενικότερα. Οι περισσότεροι έφηβοι επιζητούν καταστάσεις υψηλού ρίσκου αφού απολαμβάνουν τη συγκίνηση που προκύπτει μέσα από τον κίνδυνο και την περιπέτεια. Όλα αυτά είναι κομμάτι της διαδικασίας για τη διαμόρφωση ταυτότητας και τη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση και την αυτονομία.

Ακόμα, τα μέρη του εφηβικού εγκεφάλου που χειρίζονται τον προγραμματισμό και τον έλεγχο των παρορμήσεων δεν ωριμάζουν πλήρως μέχρι την ηλικία των 25 ετών περίπου. Έτσι, η ηλικία αυτή χαρακτηρίζεται από έντονη παρορμητικότητα και λήψη αποφάσεων χωρίς ιδιαίτερη αξιολόγηση των συνεπειών και των κινδύνων.

Τέλος, η ανάγκη των εφήβων να μοιάζουν με τους συνομηλίκους τους και να ανήκουν σε μία ομάδα μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές υψηλού ρίσκου, αν αυτό χρειάζεται για να εντυπωσιάσουν τον περίγυρο τους ή απλώς να μιμηθούν αυτό που κάνει η παρέα.

Για όλους αυτούς τους λόγους, οι έφηβοι εκθέτουν συχνά τον εαυτό τους σε κινδύνους και βρίσκονται πολλές φορές μπλεγμένοι σε καταστάσεις που μπορούν να έχουν αρνητικές συνέπειες για τους ίδιους ή για κάποιον άλλον, π.χ. το κάπνισμα και η υπερβολική χρήση αλκοόλ, η παράνομη χρήση ουσιών, η επικίνδυνη οδήγηση, η σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς προστασία, η κακόβουλη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κ.λπ.

Εάν το παιδί σας αναζητά συγκινήσεις και θέλει να παίρνει ρίσκα, μπορείτε να δοκιμάσετε να διοχετεύσετε αυτήν την ενέργεια σε ασφαλείς και εποικοδομητικές δραστηριότητες με χαρακτηριστικά περιπέτειας, όπως η αναρρίχηση, οι πολεμικές τέχνες, η ιστιοπλοΐα κ.λπ.

Ακόμα, μπορείτε να δώσετε στο παιδί σας αυτονομία και ανεξαρτησία σε ορισμένους τομείς, ώστε να δοκιμάσει τον εαυτό του και να πειραματιστεί χωρίς να κινδυνεύει. Για παράδειγμα, τα χρωματιστά μαλλιά και τα σκισμένα ρούχα μπορεί να μην είναι τα αγαπημένα μας αλλά η αλήθεια είναι ότι είναι ακίνδυνα. Διαλέξτε τις μάχες σας και δώστε χώρο σε ό,τι επιτρέπει στον έφηβο να εκφραστεί και να πειραματιστεί, χωρίς να τον θέτει σε κίνδυνο. Και όχι, τα σχόλια της γειτόνισσας ή η γκρίνια της γιαγιάς για τα μπλε μαλλιά δεν αποτελούν σοβαρό κίνδυνο!!!

Η συζήτηση για τις συνέπειες των επιλογών και γενικά της συμπεριφοράς μας μπορεί να μην φαίνεται αποτελεσματική στο παρόν, αλλά να θυμάστε ότι τα λόγια μας κάποια στιγμή βρίσκουν τον δρόμο για το μυαλό και την ψυχή των παιδιών μας. Προσπαθήστε μόνο η συζήτηση να μοιάζει σαν τέτοια και όχι σαν διάλεξη ή απαγόρευση!

Κουβεντιάστε με τον έφηβο, χρησιμοποιήστε φανταστικά σενάρια, παραδείγματα από τη δική σας εφηβεία, ιστορίες από ταινίες και οτιδήποτε άλλο σας δίνει την ευκαιρία να υπογραμμίσετε το αυτονόητο: ό,τι κάνουμε, ό,τι επιλέγουμε σε αυτήν τη ζωή έχει συνέπειες – λιγότερο ή περισσότερο σοβαρές – που αργά ή γρήγορα θα πρέπει να υποστούμε. Και υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο “δε γύρισα στο σπίτι την ώρα που συμφωνήσαμε και τσακώθηκα γι’ αυτό με τον μπαμπά” και στο “μεθύσαμε, μπλέξαμε σε έναν καυγά και κάποιος κάλεσε την αστυνομία”!

Οι ξεκάθαροι κανόνες και οι ακόμα πιο ξεκάθαρες συνέπειες για την παραβίασή τους βοηθούν τα παιδιά να λειτουργήσουν καλύτερα και να κατανοήσουν τη σχέση συμπεριφοράς και συνέπειας. Όπως και σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια, είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να κατανοούν τι τους ζητάμε, γιατί τους το ζητάμε και τι θα γίνει αν δεν ανταποκριθούν.

Προσέξτε μόνο την ευελιξία και την προσαρμογή που χρειάζεται να υπάρχει σε όλο αυτό το σύστημα καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και δείχνουν έτοιμα για περισσότερα δικαιώματα και – βέβαια – περισσότερες ευθύνες.

Τα παιδιά διαμορφώνουν το προσωπικό τους σύστημα αξιών, ενσωματώνοντας τις εμπειρίες και παρατηρήσεις τους σε μία “βάση δεδομένων” που έχει ήδη δημιουργηθεί από την οικογένεια και τους γονείς. Όπως συμβαίνει τις περισσότερες φορές, η λειτουργία των γονέων ως πρότυπα συμπεριφορών είναι βασική…

Έτσι, συμπεριφορές όπως η υπεύθυνη κατανάλωση αλκοόλ, η ασφαλής οδήγηση, ο σεβασμός προς τον συνάνθρωπο κ.λπ. διδάσκονται πρωτίστως μέσω της μίμησης. Με απλά λόγια, προσέξτε τις δικές σας συμπεριφορές και λειτουργήστε με τον τρόπο που θα θέλατε να λειτουργεί το παιδί σας. Σας παρακολουθεί και μαθαίνει καθημερινά από εσάς, φροντίστε να περνάτε τα σωστά μηνύματα!

Πιθανότατα δεν μπορείτε – και δεν είναι και έξυπνο – να εμποδίσετε το παιδί σας να κάνει παρέα με ένα συγκεκριμένο άτομο ή μία συγκεκριμένη ομάδα παιδιών. Μπορείτε, όμως, να ενθαρρύνετε την ανάπτυξη ενός ευρέος κοινωνικού δικτύου, μειώνοντας έτσι την επιρροή που ασκείται στο παιδί από μία συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Ακόμα, φροντίστε οι φίλοι του παιδιού να αισθάνονται ευπρόσδεκτοι στο σπίτι, ακόμα και αυτοί που σας αρέσουν λιγότερο. Με αυτόν τον τρόπο ο έφηβος αισθάνεται ότι αποδέχεστε τον ίδιο και τους φίλους του και εσείς επωφελείστε αποκτώντας προσωπική και πιο αντικειμενική άποψη για το κάθε παιδί.

Μην κάνετε το λάθος να βάλετε τον εαυτό σας απέναντι από τον έφηβο, θα χάσετε κατά κράτος. Προσπαθήστε πολύ να μείνετε δίπλα στο παιδί, συνδεδεμένοι σε αυτήν τη δύσκολη, για όλη την οικογένεια, περίοδο έτσι ώστε να διατηρήσετε την επικοινωνία σας και να έχετε την ευκαιρία να προσφέρετε καθοδήγηση σε ό,τι προκύψει.

Σκεφτείτε το εξής: αν το παιδί σας βρεθεί σε μία δύσκολη κατάσταση ή σε ένα άσχημο μπλέξιμο θέλετε να σκεφτεί “αυτό δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να το μάθουν οι γονείς μου” ή “χρειάζομαι βοήθεια, πρέπει οπωσδήποτε να το πω στους γονείς μου”; Απαντήστε αυτή την ερώτηση και σχεδιάστε τη συμπεριφορά σας ανάλογα!